Anonim Şirketlerde Rüçhan Hakkı
İzmir, 20.05.2020
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu anonim şirketler için öngördüğü rüçhan hakkı ile paydaşlara sermaye artırımına payları oranında katılma hakkı vermiştir. Böylelikle paydaşların ortaklıktaki sermaye oranlarının korunması amaçlanmıştır. Kısacası, sermayenin artırılması sonucu çıkarılacak yeni paylardan ortaklık sermayesindeki paylarıyla orantılı olarak alma hususunda hâlihazır pay sahiplerine tanınan öncelik hakkına rüçhan hakkı denir.
Buna göre esas sermaye artırımının iç kaynaklardan yapılması durumunda mevcut pay sahipleri mevcut paylarının sermayeye oranına göre bedelsiz payları kendiliğinden iktisap ederler. Esas sermaye artırımının dış kaynaklardan yapılması halinde ise her pay sahibi, yeni çıkarılan payları mevcut paylarının sermayeye oranına göre alma hakkına sahiptir.
1. Rüçhan Hakkının Kullanılması
TTK uyarınca, rüçhan hakkının kullanılmasına ilişkin esaslar yönetim kurulu tarafından belirlenir. Buna göre rüçhan hakkının kullanılabilmesinin esaslarını bir karar ile belirleyecek olan yönetim kurulunun bu kararda pay sahiplerine başvuru için on beş günden az olmamak kaydıyla bir süre verir. Bu kararın Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde tescil ve ilan edilmesi ve eğer varsa anonim şirketinin internet sitesinde yayımlaması gerekmektedir. Kararda öngörülen rüçhan hakkının kullanım tarihi kararın ilanından önceki bir tarih olamaz.
Pay sahipleri hiçbir sınırlamaya tabi olmaksızın rüçhan hakkına sahiptir. Ancak borsaya kote nama yazılı payların devrinde devralan; şirket tarafından tanınıncaya kadar paylardan doğan genel kurula katılma, oy hakkını ve oy haklarına bağlı diğer haklarını kullanamaz. Fakat diğer tüm pay sahipliği haklarının ve özellikle rüçhan hakkının kullanılmasında, iktisap eden herhangi bir sınırlamaya tabi değildir.
TTK, rüçhan hakkının devredilebileceğini açık bir şekilde öngörmektedir. Ayrıca yeni pay alma hakkının belirlenmesinde payların itibari değerinin esas alınacağı da kanun koyucu tarafından düzenlenmiştir.
2. Pay Sahibinin Rüçhan Hakkının Kanunen Korunmasına Dair İlkeler
Ticaret Kanunu’na göre pay sahibini koruyan ve yeni pay alma hakkını güçlendiren dört temel ilke bulunmaktadır.
1. Rüçhan hakkı esas sözleşme ile sınırlandırılamaz ve kaldırılamaz. Yeni sisteme hakim olan düşünce bu hakkın kaldırılmamasının, hatta sınırlandırılamamasının gerekli olduğu bu yola ancak istisnai olarak gidilebilmesidir. İstisnanın uygulanması söz konusu ise, genel kurul somut olayın özelliklerine göre kararını vermelidir. Esas sözleşmede yer alacak ve hakkı kaldırmaya ya da sınırlandırmaya olanak veren genel bir hüküm bu temel düşünce ile çelişirdi.
2. Bu hak ancak haklı sebeplerin varlığında kaldırılabilir veya sınırlandırılabilir. Haklı sebepler sınırlı sayı (numerus clausus) değildir. Şirketin finansal menfaatleri, ödeme dar boğazından kurtulma, teknoloji alınması gibi sebepler de haklı niteliğe girer.
3. Yeni pay almanın kaldırılması veya sınırlandırılması, pay sahibi olsun olmasın (haklılık temeli olmadan) bazı kişilerin yararlandırılmasının ve bazı pay sahiplerinin kayba uğratılması amacı ile kullanılamaz. Söz konusu kuralla bazı pay sahiplerinin aleyhine yapılan grup içi yapısal değişikliklerin ve pay oranlarının sulandırılmasının önlenmesi amaçlanmıştır. Bu hüküm ayrıca, eşit işlem, hakların sakınılarak kullanılması, çoğunluk gücünün haklılıkla sınırlandırılmış bulunduğu ilkelerine açıkça vurgu yapmaktadır.
4. Ağırlaştırılmış nisap ise önleyici niteliği ile bir azlık hakkı oluşturmaktadır.
3. Rüçhan Hakkının Sınırlandırılması
Temel kural rüçhan hakkının sınırlandırılamayacağıdır. Ancak kanunun öngördüğü bazı durumlarda rüçhan hakkı sınırlandırılabilmektedir. Buna göre rüçhan hakkı ancak haklı sebeplerin varlığı halinde ve en az esas sermayenin yüzde altmışının olumlu oyu ile sınırlandırılabilmekte veya kaldırılabilmektedir.
Ayrıca rüçhan hakkı sınırlandırılırken eşit işlem ilkesine aykırı davranılması, kısıtlama veya yasak aracılığıyla bazı kişilerin yararlandırılması veya bazı kişilerin kayba uğratılması ve rüçhan hakkının bağlam hükümleri ile kısıtlanması yasaklanmaktadır. Ayrıca yönetim kurulu, rüçhan hakkının sınırlandırılmasının veya kaldırılmasının gerekçelerini bir rapor ile açıklamakla yükümlüdür. Hazırlanacak olan bu rapor tescil ve ilan edilmelidir.
Rüçhan hakkının sınırlandırılması için gerekli şartlar aşağıdadır:
3.1 Ağırlaştırılmış Nisap
Genel kurulun, sermayenin artırımına ilişkin kararı ile rüçhan hakkı ile ilgili olan kararları için paydaşların hakkını korumak amacıyla yüzde altmışlık ağırlaştırılmış nisap öngörülmüştür. Bu oran esas sözleşme ile düşürülemez.
3.2 Haklı Sebebin Varlığı
Rüçhan hakkının sınırlandırılmasının bir diğer şartı olarak haklı sebeplerin varlığı öngörülmektedir. Haklı sebep olmaksızın rüçhan hakkının sınırlandırılması ve kısıtlanması mümkün değildir.
Kanun tarafından halka arz, işletmelerin, işletme kısımlarının, iştiraklerin devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebepler için örnek olarak sayılmaktadır.
Rüçhan hakkının halka arz nedeniyle sınırlandırılması halinde bu sınırlandırmanın halka arz edilecek olan paylar ile sınırlı olması gerekmektedir.
İlgili anonim şirketin başka bir işletmeyi, başka bir işletmenin kısımlarını veya iştiraklerini devralması için sermaye artırımının yapılmasının gerekmesi ve bu artırım neticesinde ortaya çıkacak payların devralınan işletme sahiplerine tahsis edilmesi gerekmesi halinde, sadece bu gereklilik oranında, rüçhan hakkının sınırlandırılması mümkün olabilir.
Ancak bu sayılan örnekler tahdidi nitelikte olmamakla birlikte somut olayın bu örnekler ile benzer olması da gerekmez. Şirketin finansal menfaatleri, ödeme darboğazından kurtulma, teknoloji alınması gibi sebepler de haklı sebep niteliğindedir.
Yargıtay’ın vermiş olduğu bir kararda; sermaye artırımı yapılan ve artırılan sermayenin tamamının şirketin pay sahiplerinden birine olan borcundan karşılandığı olayda; borcun önlenmesi bakımından dahi olsa sadece anılan pay sahibine rüçhan hakkı kullandırılmasının, diğer pay sahiplerinin sermaye artırımına önlediğine ve bunun eşit işlem ilkesine aykırı olduğuna hükmedilmiştir.
3.3 Yararlandırmama veya Kayba Uğratmama
Haklı sebep olmaksızın rüçhan hakkının kaldırılması veya sınırlandırılması, pay sahibi olsun ya da olmasın bazı kişilerin yararlandırılması ve bazı pay sahiplerinin kayba uğratılması amacı ile kullanılamaz.
3.4 Bağlam Hükümleri ile Kısıtlama Getirme Yasağı
TTK uyarınca rüçhan hakkı tanınmış olan pay sahiplerinin bu haklarını kullanmaları, nama yazılı payların devredilmelerinin esas sözleşmeyle sınırlandırılmış olduğu ileri sürülmek suretiyle kısıtlanamaz. Böylelikle TTK, pay sahibinin rüçhan hakkı kaynaklı menfaatini, şirketin hisse senetlerinin (payların) devrine getirmesi ile amaçladığı menfaatten üstün tutmaktadır.
Bu yasak ile sadece paydaşların rüçhan haklarını korunmaktadır; pay sahibi olmayıp devraldığı rüçhan haklarını kullanan kişiler yararlanamaz.
Kısacası, rüçhan hakkının sınırlanmasına veya kaldırılmasına dair kararın geçerli olabilmesi için kanuna, ana sözleşmeye, dürüstlük kuralına, eşitlik ilkesine ve hakların başkalarına zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde kullanılması ilkesi ile hiç kimsenin haklı görülmeyecek şekilde yararlandırılmaması veya kayba uğratılmaması ilkesine aykırı olmaması gerekir.
4. Kayıtlı Sermaye Sistemine Tabi Olan Şirketlerde Rüçhan Hakkı
Kayıtlı sermaye sistemlerinde sermaye artırımı yapılırken Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen ve yukarıda açıklamış olduğumuz ilkelere genel kurul karar nisabına ilişkin şart dışında uyulmak zorunludur.
TTK’daki hükümleri yanında kayıtlı sermaye sisteminde yapılacak olan sermaye artırımları Halka Açık Olmayan Şirketlerde Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ’de de ayrıntılı olarak düzenlenmektedir. Buna göre, sermaye artırımı sırasında yönetim kurulu kararı ile pay sahiplerinin yeni çıkarılacak paylara ilişkin rüçhan haklarının sınırlandırılabilmesi için esas sözleşme ile yönetim kuruluna bu yetkinin verilmiş olması gerekmektedir. Yönetim kurulunun; yeni çıkarılacak paylara ilişkin rüçhan hakkını kısıtlama yetkisi pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açmamalıdır.
Ayrıca kayıtlı sermaye sistemine geçmek isteyen şirketler izin başvurusunda bulunurken; esas sözleşme ile yönetim kuruluna rüçhan hakkını sınırlama yetkisi verilmesi halinde bu yetkinin verilmesinin gerekçelerini içeren bir beyan sunmalıdır.
Saygılarımızla,
Av. Ezgi Çağla Güngör