Adli Para Cezası ve İnfazı
İzmir, 12.05.2020
Türk Ceza Kanunu uyarınca, işlenmiş bir suçun iki temel ceza yaptırımı vardır. Bunlar, hapis cezası ve adli para cezasıdır.
Adli para cezası, genel anlamıyla, hükümlünün mahkeme tarafından hükmedilen belirli bir miktardaki parayı devlet hazinesine yatırmasına karar verilmesidir.
Adli para cezasına, sadece mahkemeler tarafından hükmedilir. Diğer devlet kurumlarının vermiş olduğu cezalar “idari” para cezalarıdır. Adli para cezasının idari para cezasından farkı ise, ödenmemesi halinde hapis cezasıyla sonuçlanmasıdır. İdari para cezaları ise ödenmemesi halinde, bir suç teşkil etmediğinden dolayı hapis cezasına çevrilmezler.
ADLİ PARA CEZASININ ÇEŞİTLERİ
1. Doğrudan Verilen Adli Para Cezası:
TCK’da herhangi bir suç için doğrudan adli para cezası yaptırımı öngörülmüşse hakim hapis cezasına hükmedemez. Örneğin taksirle çevrenin kirletilmesi suçunun (TCK m 182/1) yaptırımı olarak kanunda yalnızca adli para cezası öngörülmüştür.
2. Seçenek Yaptırım Olarak Verilen Adli Para Cezası:
TCK’da herhangi bir suçun karşılığı adli para cezası ya da hapis cezası seçenek olarak öngörüldüğünde ve mahkeme tarafından adli para cezasına hükmedilmiş ise bu ceza seçenek adli para cezasıdır. Örneğin basit tıbbi müdahale ile giderilebilecek kasten adam yaralama suçunda 4 aydan 1 yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmedilebilir.
3. Hapis Cezasından Çevrilen Adli Para Cezası:
Kasten işlenen suçlarda 1 yıl ve altındaki hapis cezaları adli para cezasına çevrilebilir. Taksirle işlenen suçlar ise ceza sınırına bakılmaksızın adli para cezasına çevrilebilir.
4. Hapis Cezası İle Birlikte Hükmedilen Adli Para Cezası:
TCK’da kimi suçlar için hapis cezası ve adli para cezasının birlikte uygulanması öngörülmüştür. Örneğin dolandırıcılık suçu için hem hapis cezası hem adli para cezası yaptırımı söz konusudur.
HAPİS CEZASININ ADLİ PARA CEZASINA ÇEVRİLMESİNİN ŞARTLARI
Hapis cezasının adli para cezasına çevrilebilmesi için suçlunun sosyal ve ekonomik durumu, suçun işlenmesindeki özellikler, yargılama sırasında suçtan duyduğu pişmanlık, gösterdiği tutum ve davranışlar göz önüne alınır.
Hapis cezasının adli para cezasına çevrilebilmesi için, kasten işlenen suçlarda kişi hakkında 1 yıl ve daha az bir cezaya hükmedilmiş olmalıdır.
Taksirle işlenen suçlarda herhangi bir ceza sınırı öngörülmemiştir. Dolayısıyla, hükmedilen cezanın miktarı ne olursa olsun taksirle işlenmiş bir suç her zaman adli para cezasına çevrilebilir.
Ancak istisnai olarak, bilinçli taksirle işlenmiş suçlarda hükmedilen hapis cezası 1 yıl ve daha aşağıda ise adli para cezasına hükmedilebilir.
Yukarıda bahsedilen hapis cezalarının paraya çevrilmesi hakimin takdirindedir. Ancak, bazı durumlarda hakimin takdir hakkı yoktur. Eğer hükmedilen ceza 30 gün ve daha az süreli bir hapis cezası ise hakim, bu cezayı adli para cezasına veya seçenek yaptırımlara çevirmek zorundadır.
Ayrıca yargılanan kişinin yaşı 18’den küçük 65’ten büyük ise ve 1 yıldan az süreli hapis cezasına hükmedilirse bu cezanın da adli para cezasına çevrilmesi zorunludur. (TCK m.50/3)
ADLİ PARA CEZASI NASIL HESAPLANIR?
Suça ilişkin yaptırımda adli para cezasının alt veya üst sınırı belli değilse, sanık hakkında hükmedilecek adli para cezasının alt sınırı en az 5 gün, en fazla 730 gün kabul edilerek hesaplama yapılır. (TCK m. 52/1).
Adli para cezası hesaplanırken hakim önce sanığa verilecek cezanın gün sayısını belirler. Belirlenen gün sayısı sanığın sosyal ve ekonomik durumu göz önüne alınarak en az 20 TL, en fazla 100 TL üzerinden adli para cezasına çevirir.
Adli para cezasının üst sınırı 730 gün olmasına karşın suçun kanunda belirlenen cezası daha fazla ise o suça özgü düzenlenen adli para cezası dikkate alınmalıdır. Mesela nitelikli dolandırıcılık suçunun cezası 2 yıldan 7 yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar adli para cezasıdır. Hakim bu durumda 730 günden üst bir adli para cezasına hükmedecektir.
Seçenek ceza olan adli para cezalarında hükmedilecek para cezalarının alt ve üst sınırı hapis cezasının alt ve üst sınırı olarak kabul edilerek uygulanır.
Adli para cezasının belirlenmesi beş aşamada yapılır. Bu aşamalar:
- Tam gün sayısı belirlenir.
- Tam gün sayısı üzerinden artırım ve/veya indirim yapılır.
- Bir gün karşılığı adli para cezası miktarı takdir edilir.
- Tam gün sayısı ile bir gün karşılığı adli para cezası miktarı çarpılır.
- Adli para cezasının ödenmesinde, süre verme veya taksitle ödeme halleri belirlenir.
ADLİ PARA CEZALARI ERTELENEBİLİR Mİ?
Cezanın ertelenmesi sadece hapis cezaları için öngörülmüştür. Dolayısıyla, adli para cezalarında erteleme söz konusu değildir. (TCK m. 51)
ADLİ PARA CEZASI HALİNDE HÜKMÜN AÇIKLANMASI GERİ BIRAKILIR MI?
Doğrudan adli para cezası verilmesi durumunda adli para cezası hakkında hükmün açıklanması geri bırakılabilir.
Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemez.
ADLİ PARA CEZASININ İNFAZ İÇİN CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞINA VERİLMESİ
Yargılama sonucunda adli para cezasının belirlenmesi işlemleri bittikten sonra, sanık hakkında verilen adli para cezasına dair hüküm mahkeme tarafından kesinleştirilip, infaz amacıyla UYAP sistemi üzerinden Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
Adlî para cezasını içeren ilâmın infaz edilmesi için, mutlaka Cumhuriyet Başsavcılığına verilmesi gerekmektedir. İlamın savcılığa verilmeksizin infazı mümkün değildir.
Bunun üzerine infaz savcısı, ilamda belirtilen ödeme şekline göre, adli para cezasının otuz gün içinde ödenmesi için hükümlüye tebligat gönderir. (5275 sayılı CGTİHK m. 106/2)
ADLİ PARA CEZASI SİCİLE İŞLENİR Mİ?
Adli para cezası, tıpkı hapis cezası gibi adli sicil kaydına işlenir. Adli para cezası taksitle ödenirse son taksitin yatırıldığı gün; peşin olarak yatırılırsa peşin olarak tamamen yatırıldığı gün ceza infaz edilmiş sayılır. Böylece, ceza adli sicil kaydından silinir.
Kendiliğinden silinmeyen kayıtlar için Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’ne kaydın silinmesi için dilekçe ile talepte bulunulması gerekir.
ADLİ PARA CEZASININ ÖDENMEMESİ HALİNDE NE OLUR?
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 106/3. maddesi uyarınca, hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adli para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilerek, hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir.
Günlük çalışma süresi, en az iki saat ve en fazla sekiz saat olacak şekilde denetimli serbestlik müdürlüğünce belirlenir.
Hükümlünün, hakkında hazırlanan programa ve denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerilerine uymaması hâlinde, çalıştığı günler hapis cezasından mahsup edilerek kalan kısmın tamamı açık ceza infaz kurumunda yerine getirilir.
18 yaşından küçüklere verilen adli para cezası ödenmese bile hapis cezasına çevrilemez. (CGTİHK 106/4)
ADLİ PARA CEZASINDAN ÇEVRİLEN HAPİS CEZASININ ÜST SINIRI NE KADARDIR?
Tek Adli Para Cezasında Azami Süre Üç Yıldır.
Adli para cezası yerine çektirilen hapis süresi üç yıl ile sınırlandırılmıştır. Para cezasının hapse çevrilmesi sonucunda hapis cezası üç yıldan fazla olsa bile üç yıldan fazla olan süre dikkate alınmayacak, hapis cezası üç yıl olarak infaz edilecektir.
Birden Fazla Para Cezasında Azami Süre Beş Yıldır.
Birden fazla hükümle adli para cezalarına mahkûmiyet hâlinde ise, bu süre beş yılı geçemez. (CGTİHK m. 106/7)
ADLİ PARA CEZASININ TAKSİTLE ÖDENMESİ
Hakim, hükümlünün ekonomik durumunu göz önüne alarak, adli para cezasının 24 aya kadar taksitlendirme yaparak ödenmesine karar verebilir (TCK m. 52/4). Taksit ödemeleri hükmün kesinleşmesinden itibaren başlar.
Adli para cezasının taksitlendirilmesi, 4 aydan az, 24 aydan fazla olamaz.
Kararda, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi hâlinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adli para cezasının hapse çevrileceği hususu izah edilir.
Otuz gün içinde ilk taksitin ödenmemiş olması veya taksitlerden birisinin kararda gösterilen süre içerisinde ödenmemesi halinde, adli para cezası, Cumhuriyet Savcısının kararı ile gösterilen gün karşılığı miktar esas alınarak hapse çevrilir.
CGTİHK 106/8 maddesi uyarınca, hükümlü, hapis yattığı veya kamuya yararlı işte çalıştığı günlerin dışındaki günlere karşılık gelen parayı öderse hapisten çıkartılır veya kamuya yararlı işte çalıştırılma sona erer.
HÜKÜMDE, ADLİ PARA CEZASININ TAKSİDE BAĞLANMAMIŞ OLMASI HALİNDE TAKSİTLENDİRME
Biri Peşin İki Eşit Taksit Olmak Üzere 3 Zamanlı Ödeme İmkanı
Hükümde, adli para cezası takside bağlanmamış ise, bir aylık süre içinde adli para cezasının üçte birini ödeyen hükümlünün isteği üzerine geri kalan kısmının birer ay ara ile iki eşit taksitte ödenmesine izin verilir. (CGTİHK m. 106/6)
Taksitin Süresinde Ödenmemesi Halinde Para Cezasının Kalan Kısmının Hapse Çevrilmesi
İlk taksitin süresinde ödenmemesi hâlinde, verilen ikinci takside ilişkin izin hükümsüz kalır. Ödenmeyen adlî para cezası, Cumhuriyet Savcısının kararı ile gösterilen gün karşılığı miktar esas alınarak hapse çevrilir. (CGTİHK m. 106/6)
Hükümlünün hapis yattığı günlerin dışındaki günlere karşılık gelen parayı ödemesi halinde, cezaevinden çıkartılır. (CGTİK m. 106/8)
Saygılarımızla
Av. Demet Cengiz Uslu